ทุงในประเพณีบุญผะเหวดจังหวัดร้อยเอ็ด : ลวดลายและคติความเชื่อสู่การสร้างสรรค์นาฏศิลป์ร่วมสมัยชุด ทุงผะเหวดเทศน์มหาชาติ

บทคัดย่อ

          การสร้างสรรค์เรื่องทุงผะเหวดเทศน์มหาชาติมีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาลวดลายและคติความเชื่อจากทุงในประเพณีบุญผะเหวดจังหวัดร้อยเอ็ดและ 2) เพื่อสร้างสรรค์การแสดงนาฏศิลป์ร่วมสมัยชุดทุงผะเหวดเทศน์มหาชาติ เครื่องมือที่ใช้ในการสร้างสรรค์ประกอบด้วย แบบสังเกตการณ์และแบบสัมภาษณ์ การศึกษาพบว่า ลวดลายของทุงผะเหวดในจังหวัดร้อยเอ็ด มีเอกลักษณ์ที่โดดเด่นด้วยการทอคั่นด้วยตอกไม้ไผ่        แบบดั้งเดิมที่พบมากที่สุด ได้แก่ รูปม้า ช้าง ฉัตร และปราสาท และพบการระบุชื่อผู้สร้างผ้าทุงถวายและชื่อ   ผู้วายชนม์ที่ญาติทำบุญอุทิศถวายทุงให้ โดยใช้วิธีการทอหรือปักลงในผืนทุงหรือคั่นด้วยตอกไม้ไผ่ คติความเชื่อเรื่องการถวายทุงมี 2 ลักษณะ คือ 1) การทำบุญด้วยการถวายทุงเชื่อว่าจะอยู่เย็นเป็นสุขเป็นสิริมงคลแก่ชีวิต และ2) การให้ทานด้วยการถวายทุงเชื่อว่าจะช่วยให้วิญญาณผู้ตายหลุดพ้นจากนรกหรือวิบากกรรมและได้ เกาะชายทุงขึ้นสู่สวรรค์ และยังพบคติความเชื่อเรื่องการปักทุงทั้งแปดทิศเป็นปริมณฑลแห่งความศักดิ์สิทธิ์ในพื้นที่การจัดงาน เชื่อว่าเป็นสัญลักษณ์แห่งชัยชนะแก่หมู่มารที่จะมาผจญในงานบุญผะเหวด มีการกล่าวถึงอานิสงส์จากการถวายได้พรรณนาถึงทุงที่โบกสะบัดและพลิ้วไหวตามแรงลม มีความสอดคล้องเกี่ยวกับทิศทั้ง 8 ได้แก่ บูรพา อาคเนย์ ทักษิณ หรดี ปัจฉิม พายัพ อุดร และอีสาน เป็นคติความเชื่อมาแต่โบราณ

          นำเสนอในรูปแบบของนาฏศิลป์ร่วมสมัยมีกระบวนการสร้างสรรค์ดังนี้ 1) แนวคิดและแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์ 2) การออกแบบสร้างสรรค์กระบวนท่ารำ 3) กระบวนท่ารำ 4) นักแสดง 5) การออกแบบเครื่องแต่งกาย 6) อุปกรณ์ประกอบการแสดง และ7) ดนตรีประกอบการแสดง  รูปแบบในการแสดงแบ่งออกเป็น 4 ช่วง คือ 1) นำเสนอให้เห็นถึงวิถีชีวิตการทอผ้าทุง และการแต้มสีผ้าผะเหวด 2) นำเสนอให้เห็นถึงลวดลายของทุงผะเหวด 3) นำเสนอให้เห็นการพลิ้วไหวของชายทุง 4) นำเสนอให้เห็นถึงอานิสงส์ของการถวายทุง เครื่องแต่งกายเป็นรูปแบบอนุรักษ์และสร้างสรรค์คำนึงถึงการแสดงที่สามารถเคลื่อนไหวร่างกายได้อย่างคล่องแคล่ว อุปกรณ์ประกอบการแสดง ได้แก่ ฟืมทอผ้า พู่กันแต้มสี ผ้าผะเหวด เสาทุงไม้ไผ่ และผืนทุง เพลงประกอบการแสดงมีการประพันธ์ทำนองขึ้นใหม่โดยใช้เครื่องดนตรีพื้นบ้านอีสานร่วมกับเครื่องดนตรีสากล มีบทขับร้องเป็นทำนองเทศน์แหล่อีสานประกอบ สามารถแบ่งเพลงออกเป็นทั้งหมด 4 ช่วง 7 ท่อนเพลง การแสดงชุด ทุงผะเหวดเทศน์มหาชาติสะท้อนให้เห็นถึงการพัฒนาต่อยอดให้เกิดเป็นกระบวนการและองค์ความรู้ใหม่ด้วยการบูรณาการแนวคิดการสร้างสรรค์ผลงานจากผู้เชี่ยวชาญทางด้านนาฏศิลป์ เพื่อนำมาวิเคราะห์และก่อให้เกิดเป็นนาฏศิลป์ในรูปแบบร่วมสมัย