พญานาคในฐานะกลไกการบริหารของผู้ปกครองผ่านแนวคิดอำนาจแบบอ่อน: กรณีศึกษาการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมจังหวัดหนองคาย

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งจากผลการศึกษาวิจัยเรื่องพื้นที่ทางความเชื่อเกี่ยวกับพญานาคในจังหวัดหนองคาย เพื่อเสนอมุมมองประเด็นของพญานาคในฐานะกลไกการบริหารของผู้ปกครองผ่านแนวคิดอำนาจแบบอ่อน โดยอาศัยข้อมูลจากการสำรวจ การสังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม การสัมภาษณ์แบบไม่มีโครงสร้าง การศึกษาเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง 

จากการศึกษาพบว่า พญานาคเป็นความเชื่อที่สืบทอดกันมาทั้งในรูปแบบวรรณกรรมที่เป็นลายลักษณ์อักษรและมุขปาฐะ ปรากฏในความเชื่ออันเกี่ยวเนื่องกับศาสนาพุทธและศาสนาพราหมณ์-ฮินดู สามารถพบเห็นร่องรอยความเชื่อได้ทั้งในเรื่องเล่า ตำนาน วรรณกรรม งานประติมากรรม จิตรกรรม อีกทั้งยังมีความเชื่อในปรากฏการณ์บั้งไฟพญานาค ที่เกิดขึ้นในพื้นที่บริเวณแม่น้ำโขงในวันออกพรรษาของทุกปี ซึ่งเป็นเครื่องช่วยเสริมแรงกระตุ้นให้เกิดเทศกาลที่มีชื่อของจังหวัด ดังนั้น พญานาคเป็นหนึ่งกลไกในการแพร่กระจายและสืบสานวัฒนธรรมด้วยแนวคิดอำนาจแบบอ่อนของผู้ปกครองในบริบทของศาสนา ความเชื่อ ซึ่งเชื่อมโยงความเชื่อเรื่องพญานาคเข้าไว้ในสังคมและวัฒนธรรมของชาวอีสานและชาวหนองคายอย่างเหนียวแน่น นอกเหนือไปจากนั้น ปรากฏการณ์อันเกี่ยวเนื่องกับพญานาคยังได้ถูกเสริมเพิ่มเติมจากบทบาทเดิมมาสู่การส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมของพื้นที่จังหวัดหนองคายโดยผู้บริหารปกครองท้องถิ่น เพื่อกระตุ้นเตือนคุณค่าทางวัฒนธรรมและสร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจ จึงสามารถกล่าวได้ว่าพญานาคเปรียบได้กับกลไกการบริหารของผู้ปกครองทั้งในบริบทของศาสนาและบริบทการบริหารพัฒนามาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน