การออกแบบลวดลายผ้าจากศิลปะภูมิปัญญาผ้าจกไทพวนและไทยวนตามแนวทางเศรษฐกิจสร้างสรรค์

บทคัดย่อ

กลุ่มชนชาติพันธุ์ไทพวนและไทยวนเป็นกลุ่มชนชาติพันธุ์ที่มีอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่โดดเด่นหลายมิติทั้งทางด้านวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียม ประเพณี อาหารการกิน และที่โดดเด่นแสดงถึงอัตลักษณ์ทาง    ชาติพันธุ์ได้ทุกที่ก็คือผ้าซิ่นตีนจก  ผ้าซิ่นเป็นศิลปะภูมิปัญญาที่สั่งสมถ่ายทอดจากรุ่นสู่รุ่น การสร้างมูลค่าเพิ่มจากต้นทุนทางวัฒนธรรมจึงต้องนำเอาอัตลักษณ์ของกลุ่มชนชาติพันธุ์มาใช้ในการออกแบบลวดลายนั่นคือลวดลายตีนจกบนผ้าซิ่นเป็นลวดลายที่แสดงออกถึงกลุ่มชนชาติพันธุ์ได้เป็นอย่างดี การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์คือ 1) เพื่อศึกษาศิลปะภูมิปัญญาผ้าจกด้านลวดลายบนผ้าซิ่นของกลุ่มชนชาติพันธุ์ไทพวนและไทยวนจังหวัดสุโขทัยและจังหวัดอุตรดิตถ์ 2) เพื่อออกแบบลวดลายผ้าโดยใช้ลวดลายตีนจกบนผ้าซิ่นของกลุ่มชนชาติพันธุ์ไทพวนและไทยวนตามแนวทางเศรษฐกิจสร้างสรรค์ เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยประกอบด้วยแบบสัมภาษณ์เชิงลึกแบบมีโครงสร้างแบบบันทึกเสียง กล้องถ่ายภาพ เครื่องสแกนลายผ้า สมุดจดบันทึกพร้อมปากกา การตรวจทานแบบ 3 เส้า วิธีการดำเนินการวิจัยมีดังนี้ ระยะที่ 1 ศึกษาข้อมูลของกลุ่มชนชาติพันธุ์ศิลปะภูมิปัญญาผ้าจกของกลุ่มชนชาติพันธุ์ไทพวนและไทยวนในเขตพื้นที่จังหวัดสุโขทัยและจังหวัดอุตรดิตถ์ แนวความคิดเศรษฐกิจสร้างสรรค์(Creative Economy) และทฤษฏีกระบวนคิดเชิงออกแบบ(Design Thinking)  ระยะที่ 2  ออกแบบลวดลายผ้าสำหรับนำไปประยุกต์ใช้กับเครื่องแต่งกายและเครื่องประกอบการแต่งกายโดยใช้ต้นทุนทางศิลปะภูมิปัญญาผ้าจกด้านลวดลายบนผ้าซิ่นของกลุ่มชนชาติพันธุ์ไทพวนและไทยวนตามแนวทางเศรษฐกิจสร้างสรรค์ด้วยกระบวนการคิดเชิงออกแบบ ผลการวิจัยสรุปได้ดังนี้ 1) ภาพรวมลวดลายของทั้งสองกลุ่มมี    อัตลักษณ์ของตนเองอย่างชัดเจนแต่ในบางลวดลายอาจมีความคล้ายคลึงกัน เช่น ลายนกคุ้ม(ไทยพวน)หรือ ลายนกอุ้ม (ไทยวน) ลายสร้อยสา เป็นต้น  ชื่อที่ใช้เรียกบางชื่ออาจเป็นชื่อเดียวกันบางชื่อไม่เหมือนกันแต่ลักษณะของลวดลายใกล้เคียงกัน อุปกรณ์ในการทอผ้ามีความคล้ายคลึงกันเป็นส่วนมากแต่ชื่อเรียกไม่เหมือนกัน 2) หลักการจกคือไทพวนจะจกลวดลายอยู่ด้านบน ส่วนไทยวนลวดลายจะอยู่ด้านล่าง 3) โครงสร้างสีจะใช้ตีนแดงเช่นเดียวกัน ส่วนสีที่ใช้เป็นสีหลักในรูปแบบดั้งเดิมคือ สีดำ สีเหลือง และ สีเขียว ปัจจุบันสีที่ใช้ในการจกจะเปลี่ยนแปลงตามความต้องการของผู้บริโภค  4) ลวดลายหลักกับลวดลายประกอบกลุ่มชนชาติพันธุ์ไทพวนมีลวดลายหลัก 9 ลาย  ลวดลายประกอบ 11 ลาย กลุ่มชนชาติพันธุ์ไทยวนมีลวดลายหลัก 17 ลาย ลวดลายประกอบ 37 ลาย  5) การออกแบบลวดลายผ้าได้ 2 ลวดลาย คือ ลายคุ้มบุหรงลงลายสิบสองเกิดจากการนำลายนกคุ้มกับลายสิบสองหน่วยตัดมาผนวกรวมกันเป็นของกลุ่มชนชาติพันธุ์ไทพวนกับลายหงส์คำเลียบค่ายเกิดจากการนำลายประจำยามกับลายหงส์ใหญ่มาผนวกรวมกันเป็นของกลุ่มชนชาติพันธุ์ไทยวน กระบวนการทอใช้แบบยกเขา การใช้สีเส้นด้าย 3 สี คือ สีแดง สีเขียว และสีเหลือง ลวดลายที่ได้ประกอบไปด้วยคติความเชื่อที่ดี การนำแนวทางเศรษฐกิจสร้างสรรค์มาใช้ในงานวิจัยนี้ คือ การนำเอาลวดลายของผ้าตีนจกบนผ้าซิ่นมาสร้างมูลค่าคือการสร้างเรื่องราวทางคติความเชื่อผนวกกับการใช้เวลาในการผลิตที่น้อยลงแต่คงไว้ซึ่งคุณค่าในงานศิลปะภูมิปัญญาผ้าจก