จุเป๊าะ : เล่นเพื่อรัก...วัฒนธรรมการเลือกคู่

บทคัดย่อ

         การวิจัยครั้งนี้ ผู้วิจัยมีจุดมุ่งหมายหลักคือ เพื่อศึกษาหาจุดประสงค์ของการเล่นลูกช่วงในช่วงประเพณีปีใหม่ม้ง โดยมีคำถามงานวิจัย ของเล่นเหมาะสมกับเด็ก แล้วทำไมหนุ่มสาวยังมีการละเล่น ผู้วิจัยใช้วิธีการเก็บข้อมูลแบบผสมผสาน ทั้งการศึกษาภาคเอกสาร การวิจัยเชิงสำรวจ โดยพบว่าชาวม้งมีประเพณีและวัฒนธรรมตลอดทั้งความเชื่อเป็นของตนเองสืบมาแต่บรรพบุรุษ โดยแสดงผ่านวัฒนธรรมประเพณีต่างเช่น ประเพณีแต่งงาน ประเพณีขึ้นปีใหม่หรือประเพณีฉลองปีใหม่ และประเพณีกินข้าวใหม่ของม้ง ชาวม้งเรียกกันว่า น่อเป๊โจ่วฮ์ (Noj peb caug) แปลตรงตัวได้ว่า “กินสามสิบ” ชาวม้งจะนับช่วงเวลาตามจันทรคติ เริ่มนับตั้งแต่ขึ้น 1 ค่ำ ไปจนถึง 30 ค่ำ ซึ่งตามปฏิทินจันทรคติจะแบ่งออกเป็นข้างขึ้น 15 ค่ำ และข้างแรม 15 ค่ำ เมื่อครบ 30 ค่ำ จึงนับเป็น 1 เดือน ดังนั้นในวันสุดท้าย (30 ค่ำ) ของเดือนสุดท้าย (เดือนที่ 12) ของปีถือว่าเป็นวันส่งท้ายปีเก่า พิธีกรรมต้อนรับปีใหม่ซึ่งจัดเป็นพิธีกรรม มีกิจกรรมแบ่งเป็น 2 ส่วน คือ 1.ส่วนของพิธีกรรมความเชื่อ จะมีแค่ 3 วันเท่านั้น คือวันขึ้น 1-3 ค่ำ เดือน 1 เท่านั้น ซึ่งจะมีพิธีอัวด๊าคัว (dab quas)  ฆ่าไก่เซ่นไหว้บรรพบุรุษ ผีสาง เทวดา จุดตะเกียงไว้ 3 วันนี้ตลอดทั้งวันทั้งคืน พิธีกรรมนี้เพื่อความเป็นสิริมงคงกับคนในบ้านตลอดปีใหม่ 2.ส่วนของกิจกรรมละเล่นและการเฉลิมฉลอง เป็นกิจกรรมภาคสนาม จะมีการร้องรำทำเพลง โยนลูกช่วง เล่นลูกข่าง เป่าแคน ยิงหน้าไม้ เป็นต้น ซึ่งจะจัดตรงกับวันปีใหม่น่อเป๊เจ่วฮ์ ด้วยหรือไม่ก็ได้ แต่โดยส่วนใหญ่แล้วจะทำพร้อมกับช่วงทำพิธีกรรม และในวันปีใหม่จัดเป็นงานประเพณีที่ชาวม้ง รอคอยอย่างใจจดใจจ่อ เนื่องจากจะเป็นการพบปะกันระหว่างกลุ่มญาติมีประเพณีขอพรจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์และผู้อาวุโส เป็นวันที่หนุ่มๆ สาวๆ ในหมู่บ้านจะได้เลือกคู่ มีการจัดการแข่งขันกีฬาประเพณีและการละเล่นต่างๆ เช่น ลูกข่าง ลูกช่วง และยังมีการแข่งขันล้อเลื่อนไม้ เป็นกีฬาที่ท้าทายน่าสนใจเป็นอย่างมาก การโยนลูกช่วงหรือประเพณีเกี้ยวสาว โดยใช้วิธีโยนลูกช่วง หรือการเล่นลูกช่วง (ntsum pob) ที่เรียกกันว่า “จุเป๊า” มีลักษณะกลมเหมือนลูกบอลทำด้วยเศษผ้า มีขนาดเล็กพอที่จะถือด้วยมือข้างเดียวได้ การละเล่นลูกช่วง จะแบ่งกลุ่มผู้เล่นออกเป็น 2 ฝ่าย คือ ฝ่ายหญิงกับฝ่ายชายโดยที่ก่อนจะมีการละเล่น ฝ่ายหญิงจะเป็นผู้ที่เอาลูกช่วงไปให้ฝ่ายชาย หรือญาติ ๆ ของฝ่ายหญิงเป็นผู้ที่นำลูกช่วงไปให้ฝ่ายชาย เมื่อตกลงกันได้ก็จะทำการโยนลูกช่วงโดยฝ่ายหญิง และฝ่ายชายแต่ละฝ่ายจะยืนเป็นแถวหน้า กระดานเรียงหนึ่ง หันหน้าเข้าหากันมีระยะห่างกันพอสมควร แล้วโยนลูกช่วงให้กันไปมาและสามารถทำการสนทนา กับคู่ที่โยนได้ ชาวม้งเป็นชนเผ่าที่ยังเคร่งครัดในวัฒนธรรมประเพณี การเกี้ยวพาราสีไม่นิยมทำในบ้านเพราะเป็นการผิดผี การเกี้ยวสาว หรือเลือกคู่จึงจำเป็นต้องผ่านการละเล่น ซึ่งในสังคมยุคนี้ได้จางหายไปนานแล้ว การยังคงไว้ซึ่งวัฒนธรรมทำให้เกิดเป็นอัตลักษณ์ของชนเผ่าที่ชัดเจน