ผ้าซิ่นนางหาญ: ตำนานและอัตลักษณ์ผ้าทอพื้นบ้านของกลุ่มชาติพันธุ์ไทดำ อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย

บทคัดย่อ

        บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ ศึกษาตำนานและอัตลักษณ์ผ้าซิ่นนางหาญของกลุ่มชาติพันธุ์ไทดำ อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย ใช้แนวคิดและทฤษฎีอัตลักษณ์ ภูมิปัญญาผ้าทอพื้นบ้านและการผลิตซ้ำทางวัฒนธรรมในการศึกษา เก็บรวบรวมข้อมูลด้วยการศึกษาเอกสารและการลงพื้นที่ภาคสนาม ผลการศึกษาพบว่า ผ้าซิ่นนางหาญเป็นตำนานที่ถูกสร้างขึ้นโดยไม่ได้บันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรสำหรับตำนานผ้าซิ่นนางหาญที่ถูกเล่าสืบต่อกันมามี 3 ตำนาน ดังนี้ ตำนานแรกผู้หญิงไทดำ 3 คนทอผ้า โดยผู้หญิงคนที่ 1 และผู้หญิงคนที่ 2 เริ่มต้นทอผ้าแล้วเสียชีวิตโดยไม่ทราบสาเหตุ ผู้หญิงคนที่ 3 จึงได้ทอผ้าต่อ ก่อนทอได้บนบานว่าจะนำผ้าที่ทอเสร็จถวายแก่ผีบ้านผีเรือนในพิธีเสนเฮือน ตำนานที่สอง กล่าวถึงหญิงไทดำชื่อนางหุง อยู่เมืองแถนได้ร่วมรบกับทหาร เพื่อต่อสู้ข้าศึกที่เข้ามารุกรานบ้านเมือง โดยนางได้ทำการรบอย่างเต็มความสามารถ จนขับไล่ข้าศึกออกไปจากเมืองได้ เมื่อกลับถิ่นฐานจึงได้ทอผ้าถวายราชินี และพระราชินีได้พระราชทานชื่อใหม่ว่า “นางหาญ” ส่วนตำนานที่ 3 เป็นเรื่องช่างทอที่ต้องการทอผ้าซิ่นนางหาญถวายพระเจ้าแผ่นดินเพื่อแสดงถึงความจงรักภักดี อย่างไรก็ดีแต่ละตำนานได้สื่อสารถึงทักษะและความสามารถของหญิงไทดำที่มุ่งมั่น เด็ดเดี่ยว และกล้าหาญที่จะทอผ้าให้มีความสวยงาม สำหรับอัตลักษณ์ผ้าซิ่นนางหาญ คือ ผ้าทอลายมัดหมี่และลายทอขิดจำนวน 5 ลายคือ ลายนาคใหญ่ ลายนาคน้อย  ลายช่อปราสาท ลายขิดผีเสื้อ และลายขิดตุ้ม ที่แฝงเรื่องราวความกล้าหาญของหญิงไทดำ ส่วนคุณค่าของผ้าซิ่นนางหาญ ได้แก่ ด้านความเชื่อ ด้านประวัติศาสตร์ ด้านวิถีชีวิต ด้านเศรษฐกิจ ด้านภูมิปัญญาท้องถิ่น และด้านการท่องเที่ยว