ปลาเกลือเรือข้าว : พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของชุมชนบ่อพันขัน 2490 - 2567

บทคัดย่อ

            งานวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ของชุมชนบ่อพันขันระหว่างพุทธศักราช 2490 - 2567 ประกอบด้วยการศึกษาสภาพชุมชนบ่อพันขันก่อนการสร้างอ่างเก็บน้ำ ศึกษาผลกระทบจากการสร้างอ่างเก็บน้ำบ่อพันขัน และศึกษาวิธีการฟื้นฟูชุมชนบ่อพันขัน โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ ประกอบด้วยการศึกษาเอกสารตามวิธีการทางประวัติศาสตร์ การสัมภาษณ์เชิงลึก และการสังเกตการณ์ภาคสนาม มีเครื่องมือในการเก็บข้อมูลประกอบด้วยแบบบันทึกข้อมูล และแบบสัมภาษณ์ การวิเคราะห์ข้อมูลประกอบด้วยการวิเคราะห์เนื้อหา การวิเคราะห์เชิงพรรณนา และการวิเคราะห์เปรียบเทียบ ผลการวิจัยพบว่า ชุมชนบ่อพันขันมีความเปลี่ยนแปลง 3 ช่วงเวลาสำคัญคือ 1) ยุคคนต้มเกลือแห่งบ่อพันขันพุทธศักราช 2490 - 2524 ซึ่งเกลือเป็นที่ต้องการของชุมชนต่าง ๆ เป็นอย่างยิ่งเพราะเป็นทรัพยากรสำคัญของสังคมแบบผลิตเพื่อยังชีพ 2) ยุคแห่งการสูญสลายของชุมชนบ่อพันขันพุทธศักราช 2524 – 2539 อันเป็นช่วงเวลาที่ชุมชนต้องเผชิญหน้ากับความเปลี่ยนแปลงอันเนื่องจากนโยบายรัฐที่เปลี่ยนพื้นที่การผลิตเกลือให้กลายเป็นอ่างเก็บน้ำเพื่อการเกษตรกรรม การพัฒนาส่งผลให้วิถีชีวิตของผู้คนต้องมีต้นทุนค่าใช้จ่ายมากขึ้นจึงเกิดคลื่นการเคลื่อนย้ายจากหมู่บ้านไปสู่เมืองใหญ่ และ 3) ยุคแห่งการฟื้นฟูบ่อพันขันพุทธศักราช 2539 – 2567 ซึ่งผู้คนพยายามฟื้นฟูความเป็นชุมชนให้กลับคืนมาด้วยการฟื้นความศรัทธาในเจ้าปู่ผ่านที่เป็นอารักษ์ในพื้นที่ ผลการวิจัยพบว่าชีวิตของชาวบ่อพันขันเป็นการดิ้นรนอย่างยืดหยุ่นเพื่อความอยู่รอด โดยปรับตัวตามพลังหลักสามประการ คือ พลังธรรมชาติ พลังจากรัฐ และพลังจากทุนนิยม ในยุคการผลิตเกลือก่อนปี 2524 ผู้คนพึ่งพาอาศัยกันเพื่อรับมือกับธรรมชาติ เมื่อสร้างอ่างเก็บน้ำ พลังจากรัฐและทุนนิยมทำให้หลายครัวเรือนต้องย้ายไปทำงานที่อื่น และในช่วงวิกฤตเศรษฐกิจปี 2540 ผู้คนกลับมาพึ่งพาพลังของท้องถิ่นและฟื้นฟูชุมชนผ่านความเชื่อและการช่วยเหลือกัน การปรับตัวของชาวบ่อพันขันจึงเน้นความยืดหยุ่นและการสร้างพลังชุมชน