การศึกษาพืชพรรณที่ปรากฏในภูมินามของหมู่บ้าน จังหวัดเชียงใหม่

บทคัดย่อ

ภูมินาม หมายถึง คําท้องถิ่นที่ใช้เรียกชื่อสถานที่ ภูมินามของสถานที่แต่ละแห่งมีความเป็นมาแตกต่างกันโดยมีอิทธิพลของสภาพแวดล้อมในพื้นที่เข้ามาเกี่ยวข้อง คนในท้องถิ่นกําหนดภูมินามขึ้นเพื่อให้สามารถใช้สื่อสารถึงสถานที่ต่าง ๆ ได้จําเพาะเจาะจงและเกิดความเข้าใจตรงกัน บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์ เพื่อรวบรวมและศึกษาพืชพรรณที่ปรากฏในภูมินามหมู่บ้านในจังหวัดเชียงใหม่ ตลอดจนวิเคราะห์การปรากฏของพืชพรรณในภูมินามในเชิงภูมิศาสตร์ และวิเคราะห์คุณค่าของพืชพรรณในภูมินามในฐานะเป็นเครื่องสะท้อนทางวัฒนธรรมและธรรมชาติของพื้นที่ โดยการเก็บข้อมูลจากเอกสารและข้อมูลภาคสนาม 2,066 หมู่บ้าน วิเคราะห์ตามแนวคิดทางคติชนวิทยาเกี่ยวกับภาษาพื้นบ้านและแนวคิดภูมินาม จัดจำแนกตามแนวคิดทางพฤกษศาสตร์พื้นบ้าน และวิเคราะห์ด้านภูมิศาสตร์โดยใช้การระบุพิกัดของหมู่บ้านที่มีพืชพรรณเกี่ยวข้องกับภูมินามลงในแผนที่ ผลการศึกษา แสดงให้เห็นว่า หมู่บ้านในจังหวัดเชียงใหม่ที่มีพืชพรรณปรากฏในภูมินามจำนวน 743 หมู่บ้าน เกี่ยวข้องกับพืชพรรณ 171 ชนิด โดยมะม่วงเป็นพืชพรรณที่ปรากฏมากที่สุดในภูมินาม และจากการศึกษาด้านภาษาที่ใช้ในภูมินามที่เกี่ยวข้องกับพืชพรรณ พบพืชพรรณที่ปรากฏอยู่ในภูมินามหมู่บ้านในจังหวัดเชียงใหม่ เป็นภาษาถิ่นภาคพายัพที่มีความสอดคล้องกับภาษาไทยจำนวนมากที่สุด รองลงมา ได้แก่ พืชพรรณในภูมินามที่เป็นภาษาถิ่นภาคพายัพที่ไม่ตรงกับภาษาไทย และพบภูมินามที่เกี่ยวข้องกับภาษากระเหรี่ยงและภาษาไทใหญ่อีกด้วย การจำแนกพืชพรรณในภูมินามในระดับวงศ์ พบจำนวน 68 วงศ์ โดยวงศ์ที่พบมากที่สุด ได้แก่ พืชวงศ์ถั่ว 18 ชนิด ปรากฏในภูมินาม 84  หมู่บ้าน และพืชวงศ์หญ้า 15 ชนิด ปรากฏในภูมินาม 93 หมู่บ้าน พืชพรรณในภูมินามส่วนใหญ่เป็นไม้ยืนต้น รองลงมา ได้แก่ ไม้พุ่ม ไม้เลื้อย ไม้น้ำ ไม้คลุมดิน และไม้อิงอาศัย ส่วนใหญ่เป็นพืชที่ใช้ประโยชน์ทางสมุนไพร รองลงมา ได้แก่ การใช้ประโยชน์ด้านการบริโภค พืชพรรณในภูมินามมีความสัมพันธ์กับความสูงจากระดับทะเลปานกลาง โดยเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงระดับความสูงของพื้น จะมีเปลี่ยนแปลงของชนิดพันธุ์ที่ต่างออกไป สัมพันธ์กับระบบนิเวศป่าไม้ การศึกษาการกระจายตัวของหมู่บ้านที่มีพืชพรรณในภูมินามที่พบสูงสุด ได้แก่ มะม่วง และโพธิ์ พบว่า มีการกระจายตัวในแอ่งที่ราบในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ สัมพันธ์กับการตั้งถิ่นฐานตามระบบนิเวศเกษตรกรรม การศึกษาภูมินามของหมู่บ้านมีคุณค่าต่อคนในท้องถิ่น โดยเฉพาะการตระหนักรู้ในคุณค่าของพืชพรรณและระบบนิเวศดั้งเดิมของพื้นที่ ซึ่งเชื่อมโยงไปถึงการนิยามตัวตนของผู้คนในชุมชน อันจะนำไปสู่การจัดการทรัพยากรและสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมในแต่ละพื้นที่ได้