กระบวนการอัตลักษณ์และความเป็นย่าน: ข้อสังเกตจากประสบการณ์ภาคสนามเรื่องเจนตริฟิเคชันในประเทศไทย

จาตุรงค์  โพคะรัตน์ศิริ; จุฬวดี  สันทัด

ผู้แต่ง

จาตุรงค์ โพคะรัตน์ศิริ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
จุฬวดี สันทัด คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

คำสำคัญ:

อัตลักษณ์และความเป็นย่าน , เจนตริฟิเคชัน , ความทรงจำวัฒนธรรม, บางลำพู, อัมพวา

บทคัดย่อ

กระบวนการอัตลักษณ์และความเป็นย่าน กับ “เจนตริฟิเคชัน” เป็นสองประเด็นปัญหาในมิติการพัฒนาและอนุรักษ์ฟื้นฟูเมืองที่ยังคงมีการศึกษาไม่มากนักในกรณีประเทศไทย โดยที่เจนตริฟิเคชันหรือการเข้าแทนที่ โดยคนกลุ่มใหม่ที่มีวิธีคิดและรูปแบบการดำเนินชีวิตในสภาพแวดล้อมชุมชนที่แตกต่างไปจากเดิม ย่อมส่งผลกระทบต่อการดำรงตัวตนของย่าน ทั้งในความเปลี่ยนแปลงด้านกายภาพและด้านคุณลักษณะของผู้คนกับวิถีชีวิตที่ร่วมสร้างอัตลักษณ์ของย่านในยุคเริ่มต้นของการฟื้นฟูเมือง โดยเฉพาะกรณีย่านชุมชนบางลำพู กรุงเทพมหานคร และย่านชุมชนอัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม ซึ่งผู้เขียนได้ทำการสำรวจและวิเคราะห์คุณค่าและความหมายของสิ่งแวดล้อม และมรดกวัฒนธรรมที่เปลี่ยนแปลงไป ภายหลังจากที่ย่านชุมชนมีปรากฏการณ์เจนตริฟิเคชันเกิดขึ้น พบว่า การท่องเที่ยวและการอนุรักษ์เป็นแรงขับเคลื่อนที่มีความสำคัญ โดยการสำรวจข้อมูลด้านจิตวิทยาสภาพแวดล้อมตามกระบวนการอัตลักษณ์และความเป็นย่าน สามารถแบ่งได้เป็น 3 องค์ประกอบหลัก ได้แก่ (1) การะบุตัวตนที่แตกต่างของย่าน (2) การระบุความผูกพันต่อเนื่องที่มีกับย่าน และ (3) การระบุความสำเร็จกับอุปสรรคต่อการดำรงตัวตนในย่าน ทั้งนี้มีข้อเสนอแนะพร้อมตัวอย่างที่คาดว่าจะเป็นประโยชน์แก่นักผังเมืองหรือผู้มีส่วนร่วมในการจัดทำแผนพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวและฟื้นฟูอนุรักษ์เมือง ได้แก่ (1) การระบุขอบเขตพื้นที่และชื่อเรียกย่านชุมชน ที่ไม่ตรงกับแนวทางบริหารของหน่วยงานภาครัฐ มีผลต่อการจัดการย่านมรดกวัฒนธรรม (2) การให้ความสำคัญกับสิ่งเล็กน้อยของย่านชุมชน ที่จับต้องไม่ได้หรือสูญหาย แต่ยังชัดเจนในความทรงจำของผู้คน และอาจควรหรือไม่ควรถูกฟื้นฟูหรือนำมาส่งเสริมเพื่อการท่องเที่ยว และ (3) ผลกระทบจากโครงการพัฒนาในพื้นที่ ที่ส่งผลต่อการดำเนินชีวิตและความรู้สึกว่าถูกผลักให้กลายเป็นคนนอกในย่านชุมชนของตนเอง

References

Appleyard, D. (1979). The conservation of European cities. Cambridge: MIT Press.

Butler, R.W. (1980). The concept of a tourist area cycle of evolution: implications for management of resources. The Canadian Geographer, 24(1), 5–12.

Creswell, J.W. (1994). Research design: qualitative and quantitative approaches. London: Sage Publications.

Gotham, K.F. (2005). Tourism gentrification: the case study of New Orlean’s Vieux Carre (French quarter). Urban Studies, 42(7), 429-452.

He, S. (2007). State-sponsored gentrification under market transition. Urban Affairs Review, 43(2), 171-198.

Herzfeld, M. (2017). Playing for/with time: tourism and heritage in Greece and Thailand. In Gravari-Barbas, M. & Guinand, S. (Ed.). Tourism and gentrification in contemporary metropolises: international perspectives (pp.233-252). London: Routledge.

Huyakorn, Y.C. (2017). Exploring Chiang Mai through gentrification lens: drawing linkage between tourism and social class changes of residents in the old city. Journal of Social Sciences, Faculty of Social Sciences, Chiang Mai University, 29(2), 73-101.

Lees, L., Slater, T. & Wyly, E. (2008). Gentrification. London: Routledge.

Office of Environmental Policy and Planning. (1997). Phaenmaebot phuea karn anurak lae pattana krung rattanakosin. (In Thai) [Master plan for conservation and development of Bangkok historic quarters]. Bangkok: Office of Environmental Policy and Planning.

Office of Natural Resources and Environmental Policy and Planning. (2005). Phaenthi lang singwaetlom thang wattanatham, changwat Samut Songkhram. (In Thai) [Cultural environment atlas, Samut Songkhram province]. Bangkok: Office of Natural Resources and Environmental Policy and Planning.

Pokharatsiri, J. (2003). Karnsueksa prakotkan gentrification nai karnanurak chumchon mueang: koranee phonkrathob thang sangkhom nai yarn chumchon Banglamphu, Krungthepmahanakhon. (In Thai) [Towards gentrification in urban conservation: the case of social impacts in Banglamphu area, Bangkok] (Master’s thesis). Bangkok: King Mongkut’s Institute of Technology Ladkrabang.

Pokharatsiri, J. (2011). Assessing social value in cultural heritage place: a case study of tourism gentrification in Thailand in its regional context (Doctoral dissertation). Oxford: Oxford Brookes University.

Pokharatsiri, J. (2012a). Karn thopthuan tuachiwat pramoen khunkha choeng khunnaphab phuea rabu panha sonren nai singwaetlom watthanatham khong chumchon. (In Thai) [A review of qualitative value-assessment indicators to identify hidden cultural environment problems in local communities]. Built Environment Research Associates’ Conference (BERAC 3) (pp.103-114). Bangkok: Faculty of Architecture and Planning, Thammasat University.

Pokharatsiri, J. (2012b). Bangkok old town in dissonance: heritage, tourism and gentrification. NAJUA Journal of Faculty of Architecture, Silpakorn University, 9, 120-135.

Prakitnonthakan, C. (2021). State-led gentrification nai yarn kao Krungthepmahanakhon (1). (In Thai) [Sate-led gentrification in old quarters of Bangkok (1)]. Retrieved July 28, 2021, from https://www.matichonweekly.com/column/article_446657

Royal Gazette. (2013). Ministerial regulation of Bangkok comprehensive plan B.E. 2556 [Picture]. N.P.: Author.

Royal Gazette. (2017). Ministerial regulation of Amphawa, Samut Songkhram province, comprehensive plan B.E. 2560 [Picture]. N.P.: Author.

Ruengwes, P. (2023). Chiang Mai x digital phanechon. (In Thai) [Chiang Mai x digital nomad]. Retrieved January 18, 2023, from https://readthecloud.co/digital-nomad-chiang-mai/

Sanoff, H. (2000). Community participation methods in design and planning. New York: Wiley.

Twigger-Ross, C.L. & Uzzell, D.L. (1996). Place and identity processes. Journal of Environmental Psychology, 16(3), 205-220.

Visetpricha, B. (2021). Karn plaengplian chonchan khong yarn nai mueang duay kho ang darn singwaetlom lae ladthi amnatniyom choeng niwet wittaya: karn fuenfu khlong phai tai rattaban thahan nai prathet Thai. (In Thai) [Environmental gentrification and eco-authoritarianism: restoring canals under the military-led government in Thailand]. Retrieved March 31, 2021, from https://kyotoreview.org/issue-30/environmental-gentrification-and-eco-authoritarianism-restoring-canals-under-the-military-led-government-in-thailand-th/