การวิเคราะห์อำนาจและอิทธิพลของโอปปาติกะตามภพภูมิในคัมภีร์พระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

          งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา 1) ภพภูมิในคัมภีร์พระพุทธศาสนา 2) โอปปาติกะตามภพภูมิ และ 3) วิเคราะห์อำนาจและอิทธิพลของโอปปาติกะ โดยใช้วิธีวิจัยเชิงเอกสาร ด้วยการวิเคราะห์เนื้อหาและการบรรยายเชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า 1. ภพภูมิแบ่งออกเป็น 4 ประเภท ได้แก่ (1) กามาวจรภูมิ ซึ่งเกี่ยวข้องกับความรู้สึกพึงพอใจและไม่พึงพอใจ (2) รูปาวจรภูมิ เป็นระดับจิตที่เกี่ยวข้องกับรูปธรรม (3) อรูปาวจรภูมิ เป็นระดับจิตที่เกี่ยวข้องกับอรูปธรรม และ(4) อปริยาปันนภูมิหรือโลกุตตรภูมิ ซึ่งเป็นภูมิของพระอริยะผู้พ้นจากโลกียภูมิ 2. โอปปาติกะ คือสัตว์ที่เกิดขึ้นเองโดยไม่ผ่านการตั้งครรภ์และคลอด แบ่งเป็น 10 ประเภท ได้แก่ มนุษย์บางจำพวก สัตว์นรก เปรตหรืออสุรกาย เทวดา พรหม วิสุทธิเทพ มาร ยักษ์ นาค และครุฑ โดยแต่ละประเภทมีลักษณะการเกิดและการดำรงอยู่ที่แตกต่างจากสิ่งมีชีวิตทั่วไป 3. ด้านอำนาจและอิทธิพลของโอปปาติกะแบ่งเป็นสองประเภท คือ 1. ประเภทให้คุณ เช่น เทวดาและพรหม ที่ใช้อำนาจในเชิงบวกจากการทำบุญและปฏิบัติธรรม 2. ประเภทให้โทษ เช่น เปรต อสุรกาย มาร ซึ่งมีอำนาจในการเข้าสิง จำแลงกาย และเนรมิต อิทธิพลของความเชื่อในอำนาจของโอปปาติกะส่งผลต่อความเชื่อของคนไทยในด้านการเวียนว่ายตายเกิด กรรมและผลกรรม ภพภูมิ ตลอดจนประเพณีและวัฒนธรรม เช่น การทำบุญตักบาตรเทโว สงกรานต์ ลอยกระทง สารทเดือนสิบ และบุญบั้งไฟ นอกจากนี้ยังมีอิทธิพลต่อการดำเนินชีวิตของคนในสังคม โดยกระตุ้นให้ละเว้นความชั่ว มุ่งสร้างกรรมดี และดำรงชีวิตด้วยความไม่ประมาท อันนำไปสู่การพัฒนาคุณภาพชีวิตและสังคมที่สงบสุข