การบรรเลงดนตรีและการขับร้องในการแสดงหุ่นกระบอก

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้ ได้อธิบายถึงการบรรเลงและการขับร้องในการแสดงหุ่นกระบอก โดยปรากฏหลักฐานว่าเป็นหุ่นที่เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 การแสดงหุ่นกระบอกปรับปรุงมาจากการแสดงรำ แต่ดัดแปลงท่าทางให้หุ่นร่ายรำเพื่อเลียนแบบคน และเป็นท่าร่ายรำทางหุ่นโดยเฉพาะท่ารำเบื้องต้นในการแสดงหุ่น การบรรเลงดนตรีในการแสดงหุ่นกระบอกเริ่มแรกของการบรรเลง ผู้บรรเลงจะไหว้ครูดนตรี โดยมีธูปเทียนดอกไม้ และเงินค่ากำนน 6 บาท ใส่พานให้หัวหน้าวงจับพานอธิษฐานบูชาครู แล้วจึงนำดอกไม้ธูปเทียนไปเสียบไว้ข้างตะโพน ด้วยถือว่าตะโพนเป็นสัญลักษณ์ของพระประโคนธรรพเทพเจ้าแห่งการดนตรี ส่วนเงินค่ากำนน 6 บาทนั้น หัวหน้าจะนำไปใส่บาตรอุทิศส่วนกุศลให้แก่ครูบาอาจารย์ทางดนตรี วงดนตรีที่ใช้ในการบรรเลงในการแสดงหุ่นกระบอกในอดีตจะใช้วงปี่พาทย์เครื่องห้า แต่ปัจจุบันนี้จะใช้วงปี่พาทย์ไม้แข็งเครื่องคู่ ประกอบด้วย ปี่ใน ระนาดเอก ระนาดทุ้ม ฆ้องวงใหญ่ ฆ้องวงเล็ก ซออู้ ตะโพน กลองทัด ฉิ่งและกรับพวง (แต่ในปัจจุบันซออู้จะใช้เพียงคันเดียว เนื่องจากปรับเสียงซออู้จากเสียงทางเพียงออเป็นเสียงทางใน และมีเทคนิคการทดนิ้ว เพื่อให้เสียงซออู้สอดคล้องกับเสียงของเครื่องปี่พาทย์) โดยซออู้จะทำหน้าที่เกริ่นเพลงหุ่นกระบอกมาก่อนแล้วทอดเพื่อที่จะส่งให้กับนักร้อง หลังจากนั้นซอก็สีไปตามคำร้อง “เดินกลอน” เป็นการด้นของร้องและซอ ที่เรียกว่า “เพลงหุ่นเคล้าซอ หรือเพลงหุ่นกระบอก” ที่ปรับปรุงมาจากเพลงขอทานของตาสังขารา ซึ่งซอจะต้องยึดตามลูกตกของบทร้องไปจนจบความ แต่ระหว่างก่อนที่จะจบนั้น จะต้องมีการลูกเล่นเป็นบางช่วงเพื่อที่จะทำให้เกิดความไพเราะของการร้องหุ่น ลูกเล่นนั้นสามารถนำมาใช้ได้กับทุกทำนองเพลงหุ่นตามความเหมาะสมของบทร้องขึ้นอยู่กับความชำนาญและประสบการณ์ของนักร้องและคนซอ เมื่อจบบทร้องในวรรคสุดท้ายจะมีทำนองลงหุ่นที่แตกต่างกันไปโดยมีลูกคู่รับในแต่ละทำนองลงหุ่น ทำนองลงในเพลงหุ่นกระบอกนั้นสามารถแบ่งออกได้ตามบริบทของหุ่น ได้แก่ 1. ทำนองลงโอด 2. ทำนองลงเจรจา 3. ทำนองลงตลก 4. ทำนองลงเห่ 5. ทำนองลงลูกเล่น 6. ทำนองลงธรณีกรรแสง 7. ทำนองลงเชิด ทำนองลงนั้นทุกคณะจะมีแค่ทำนองลงเจรา ทำนองลงโอด และทำนองลงเชิดนั้นสามารถนำไปใช้กับทำนองลงเสมอและรัวได้ ตามบริบทของหุ่นและบทประพันธ์