การผลิตซ้ำความเชื่อเรื่องอาถรรพ์และอำนาจเหนือธรรมชาติของดนตรีไทยผ่านภาพยนตร์ไทย

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้ มีวัตถุประสงค์ คือ 1. เพื่อศึกษาภาพยนตร์ที่เกี่ยวกับดนตรีไทยในฐานะผู้ส่งสาร และ 2. เพื่อเป็นประโยชน์ในการสร้างความเชื่อที่ถูกต้องและการรับรู้ใหม่เกี่ยวกับดนตรีไทย โดยทำการวิเคราะห์ตัวบทผ่านหลักเกณฑ์การวิเคราะห์ตามทฤษฎีการผลิตซ้ำ ทฤษฎีทางดุริยางค์ไทย และทฤษฎีบทบาทหน้าที่ของสื่อมวลชนร่วมกับภาพยนตร์ไทยที่มีดนตรีไทยเป็นส่วนหนึ่งของเนื้อเรื่อง จำนวน 8 เรื่อง คือ ผีสามบาท (2544) โหมโรง (2547) ผีคนเป็น (2549) เปิงมาง กลองผีหนังมนุษย์ (2550) เหลือแหล่ (2554) เศียรสยอง (2558) อนงค์ (2567) เทอม 3 (2567) ผลการศึกษาพบว่า 1) ภาพยนตร์ที่เกี่ยวกับดนตรีไทยในฐานะผู้ส่งสาร คือ การที่ภาพยนตร์ในฐานะของสื่อซึ่งทำหน้าที่เป็นผู้ส่งสารได้มีการผลิตซ้ำความเชื่อเรื่องอาถรรพ์และอำนาจเหนือธรรมชาติของดนตรีไทย มีทั้งหมด 2 ด้าน คือ 1.1) ด้านภาพ คือ ในภาพยนตร์มีการปรากฏตัวของเครื่องดนตรีไทย วงดนตรีไทย และความเชื่อที่เกี่ยวข้องกับดนตรีไทยอย่างชัดเจนจนเป็นรูปธรรม 1.2) ด้านเสียง คือ ในภาพยนตร์มีการปรากฏเฉพาะเสียงของเครื่องดนตรีไทยและวงดนตรีไทยเพื่อสร้างเรื่องราว อารมณ์ บรรยากาศที่น่าสะพรึงกลัว ระทึกขวัญ เร้าใจ และ 2) ประโยชน์ในการสร้างความเชื่อที่ถูกต้องและการรับรู้ใหม่เกี่ยวกับดนตรีไทย มีทั้งหมด 2 เรื่อง คือ 2.1) เรื่องอาถรรพ์และอำนาจเหนือธรรมชาติของดนตรีไทยเป็นกุสโลบาย คือ การที่เรื่องอาถรรพ์และอำนาจเหนือธรรมชาติของดนตรีไทยเป็นกลไกทางสังคมที่ช่วยสร้างวินัย ความเคารพ และรักษาระเบียบในหมู่ศิลปินดนตรีไทยที่บรรพชนได้ผูกไว้อย่างแน่นหนาเหมือนเป็นกุสโลบายจนเกิดเป็นขนบหรือวิถีต่าง ๆ ภายในสังคมดนตรีไทยสืบต่อกันมาตั้งแต่อดีตจวบจนถึงปัจจุบัน และ 2.2) เรื่องอาถรรพ์และอำนาจเหนือธรรมชาติของดนตรีไทยไม่ได้สร้างความกลัว คือ การที่เรื่องอาถรรพ์และอำนาจเหนือธรรมชาติของดนตรีไทยเป็นศิลปวัฒนธรรมและภูมิปัญญาที่อยู่คู่กับวิถีชีวิต ประเพณี พิธีกรรมของคนไทยตั้งแต่เกิดจนตายอย่างลึกซึ้ง เช่น วงปี่พาทย์มอญในงานศพพิธีไหว้ครู