วารสาร มจร พุทธโสธรปริทรรศน์

การบริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลของผู้บริหารสถานศึกษา กลุ่มบางพลี 1 สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาสมุทรปราการ เขต 2

2025-07-11T14:41:44+07:00

การวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการบริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลของผู้บริหารสถานศึกษา และเพื่อเปรียบเทียบการบริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลของผู้บริหารสถานศึกษา กลุ่มบางพลี 1 สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาสมุทรปราการ เขต 2 จำแนกตามเพศ ระดับการศึกษา ตำแหน่ง และประสบการณ์การทำงาน รูปแบบการวิจัยเป็นการวิจัยเชิงสำรวจ พื้นที่วิจัย คือ กลุ่มบางพลี 1 สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาสมุทรปราการ เขต 2 กลุ่มตัวอย่าง คือ ครูกลุ่มบางพลี 1 สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาสมุทรปราการ เขต 2 จำนวน 186 คน สุ่มตัวอย่างโดยวิธีแบ่งชั้นภูมิ โดยเทียบสัดส่วนประชากรและกลุ่มตัวอย่างตามรายโรงเรียนและสุ่มอย่างง่าย เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย คือ แบบสอบถาม วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติพื้นฐาน คือ ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย ค่าความเบี่ยงเบนมาตรฐาน และสถิติทดสอบสมมติฐาน คือ การทดสอบค่าที (t-test) การวิเคราะห์ความแปรปรวนทางเดียว ผลการวิจัยพบว่า
1. การบริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลของผู้บริหารสถานศึกษา กลุ่มบางพลี 1 สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาสมุทรปราการ เขต 2 โดยรวม อยู่ในระดับมาก เมื่อพิจารณาเป็นรายด้าน พบว่า ค่าเฉลี่ยเป็นอันดับแรก คือ หลักความคุ้มค่า รองลงมา คือ หลักคุณธรรม อันดับสุดท้าย คือ หลักการมีส่วนร่วม
2. การบริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลของผู้บริหารสถานศึกษา กลุ่มบางพลี 1 สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาสมุทรปราการ เขต 2 จำแนกตามเพศ ระดับการศึกษา และตำแหน่ง โดยรวม แตกต่างกันอย่างไม่มีนัยสำคัญทางสถิติ จำแนกตามประสบการณ์การทำงาน โดยรวม แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05

ความต้องการจำเป็นในการพัฒนาภาวะผู้นำเชิงจริยธรรมของผู้บริหารสถานศึกษาสังกัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น อำเภอสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัย

2025-07-11T14:40:38+07:00

การวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความต้องการจำเป็นในการพัฒนาภาวะผู้นำเชิงจริยธรรมของผู้บริหารสถานศึกษาสังกัดองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น อำเภอสวรรคโลก จังหวัดสุโขทัย ประกอบด้วยผู้อำนวยการศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก 16 คน และครูศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก 54 คน รวมทั้งสิ้น 70 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยเป็นแบบสอบถามแบบมาตราส่วนประมาณค่า 5 ระดับ มีค่าดัชนีความสอดคล้อง 0.98 ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และค่าดัชนีลำดับความต้องการจำเป็น ผลการวิจัยพบว่า สภาพที่เป็นจริงของภาวะผู้นำเชิงจริยธรรมอยู่ในระดับมาก ขณะที่สภาพที่ควรจะเป็นอยู่ในระดับมากที่สุด โดยเมื่อพิจารณารายด้าน พบว่าค่าดัชนีลำดับความต้องการจำเป็นสูงสุดคือ ด้านความยุติธรรม (0.29) รองลงมาคือด้านความไว้วางใจ (0.28) และด้านความรับผิดชอบ (0.25) ตามลำดับโดยผู้บริหารควรให้ความสำคัญกับการบริหารงานด้วยความยุติธรรม ยึดหลักกฎหมายและระเบียบข้อบังคับอย่างเคร่งครัดรวมถึงเสริมสร้างความไว้วางใจและความรับผิดชอบ เพื่อยกระดับภาวะผู้นำเชิงจริยธรรมให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้นในการพัฒนาสถานศึกษาให้เจริญก้าวหน้าอย่างยั่งยืน

กระบวนการสร้างนวัตกรรมทางสังคมเพื่อการอนุรักษ์และฟื้นฟูการทอผ้าขาวม้าของชุมชนบ้านปะขาว: การบูรณาการผ่านพลังบวร

2025-08-09T09:34:05+07:00

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษาสภาพปัจจุบัน ปัญหา และความต้องการในการอนุรักษ์และฟื้นฟูการทอผ้าขาวม้าของชุมชนบ้านปะขาว จังหวัดอ่างทอง (2) พัฒนากระบวนการสร้างนวัตกรรมทางสังคมที่เหมาะสมสำหรับการอนุรักษ์และฟื้นฟูการทอผ้าขาวม้า (3) เสริมสร้างเครือข่ายพลังบวรในการขับเคลื่อนโครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูการทอผ้าขาวม้า การวิจัยเชิงคุณภาพ ใช้แนวคิดนวัตกรรมทางสังคมและพลังบวรเป็นกรอบการวิจัย พื้นที่วิจัย คือ ชุมชนบ้านปะขาว ผู้ให้ข้อมูลสำคัญได้คัดเลือกแบบเฉพาะเจาะจง จำนวน 25 คน ได้แก่ (1) ผู้บริหาร (2) ผู้นำชุมชน (3) ประชาชนในชุมชนเกี่ยวกับการทอผ้าขาวม้า (4) ตัวแทนเครือข่าย เก็บรวบรวมข้อมูลโดยการสัมภาษณ์เชิงลึก การจัดเวทีสนทนากลุ่ม รวมถึงบันทึกการสังเกตการณ์เพื่อนำไปสู่กระบวนการพัฒนาการสร้างนวัตกรรมทางสังคมที่เหมาะสม วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้การวิเคราะห์เนื้อหาแล้วเขียนบรรยายเชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า (1) ชุมชนบ้านปะขาวกำลังเจอวิกฤตการณ์รุนแรง จากการลดลงของช่างทอผ้ารุ่นใหม่ ขาดการสนับสนุนด้านการตลาด และขาดกลไกการสืบทอดภูมิปัญญาที่เป็นระบบ (2) กระบวนการสร้างนวัตกรรมทางสังคมที่เหมาะสมเน้นการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน ผ่านพลังบวร และการเชื่อมโยงกับตลาดออนไลน์ ซึ่งสามารถสร้างกลไกที่ยั่งยืนในการอนุรักษ์และฟื้นฟู (3) เสริมสร้างเครือข่ายพลังบวรในการขับเคลื่อนโครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูได้อย่างเป็นรูปธรรม เกิดความร่วมมือที่เข้มแข็ง องค์ความรู้จากงานวิจัยนี้ คือ PATTRARUJ Model เป็นกรอบแนวคิดการอนุรักษ์และฟื้นฟูภูมิปัญญาการทอผ้าอย่างยั่งยืน เป็นประโยชน์ในการสร้างนวัตกรรมทางสังคมที่บูรณาการพลังชุมชนเข้ากับการจัดการองค์ความรู้ การพัฒนาผลิตภัณฑ์ การตลาด และเทคโนโลยี เพื่อรักษาคุณค่าดั้งเดิมและสร้างคุณค่าทางสังคมและเศรษฐกิจ

ระบบการสอนแบบอิงประสบการณ์เพื่อพัฒนาการเรียนรายวิชาเทคโนโลยีสารสนเทศทางภูมิศาสตร์สำหรับนักศึกษา มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตศรีล้านช้าง

2025-08-18T20:21:20+07:00

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษาองค์ความรู้เกี่ยวกับระบบการสอนแบบอิงประสบการณ์เพื่อพัฒนาการเรียนรายวิชาเทคโนโลยีสารสนเทศทางภูมิศาสตร์สำหรับนักศึกษามหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตศรีล้านช้าง (2) พัฒนาระบบการสอนแบบอิงประสบการณ์ (3) ทดลองระบบการสอนแบบอิงประสบการณ์ (4) ประเมินระบบการสอนแบบอิงประสบการณ์ การวิจัยใช้แบบการวิจัยและพัฒนา (Research and Development: R&D) ทดลองใช้กับนักศึกษาชั้นปีที่ 3 ภาคการศึกษาที่ 1/2567 จำนวน 11 คน ผลการวิจัยพบว่า
1. การศึกษาองค์ความรู้เกี่ยวกับระบบการสอนแบบอิงประสบการณ์ส่งเสริมให้นักศึกษาได้เรียนรู้เชิงปฏิบัติ พัฒนาทักษะศตวรรษที่ 21 เข้าใจความสัมพันธ์เชิงพื้นที่ บูรณาการข้ามศาสตร์ เตรียมพร้อมสู่โลกยุคดิจิทัล
2. การสร้างระบบการสอนแบบอิงประสบการณ์จากการการเรียนรู้ กระบวนการเรียนรู้มี 7 ขั้นตอน คือ (1) ศึกษาองค์ความรู้ (2) ประเมินความต้องการ (3) พัฒนากรอบแนวคิด (4) สอบถามความคิดเห็น (5) ร่างต้นแบบ (6) ทดสอบ (7) ปรับปรุง รายงานฉบับสมบูรณ์
3. การทดลองการสร้างระบบการสอนแบบอิงประสบการณ์ ผลที่เกิดขึ้นกับชุมชน คือ (1) แผนที่ชุมชนบ้านภูบ่อบิด บ้านก้างปลา และบ้านติ้ว (2) ข้อมูลเชิงพื้นที่ที่เป็นระบบ (3) เกิดความร่วมมือชุมชนกับสถาบัน (4) เกิดแนวคิดจัดการข้อมูลสมัยใหม่ (5) ได้มีส่วนร่วมในการสำรวจและวางแผน และ (6) ตระหนักถึงคุณค่าของข้อมูลเชิงพื้นที่ต่อการพัฒนาในระยะยาว
4. การประเมินระบบการสอน โดยภาพรวมอยู่ในระดับมากที่สุด (= 4.74, S.D. = 0.93)
5. องค์ความรู้ที่ได้จากการวิจัย คือ (GIT) CIPOF PLAN คือ ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ ของระบบการสอนแบบอิงประสบการณ์เพื่อพัฒนาการเรียน อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน

แนวทาง การเสริมสร้างอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมเชิงพุทธบูรณาการ ของกลุ่มชาติพันธุ์ไทลื้อ อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง

2025-08-19T18:22:37+07:00

งานวิจัยนี้มีรูปแบบการวิจัยเชิงคุณภาพ ใช้แนวคิดเกี่ยวกับการอัตลักษณ์ ทฤษฎีทางสังคมและวัฒนธรรรม โลกาภิวัตน์ การอยู่ร่วมกัน กลุ่มชาติพันธุ์ชาวไทลื้อ และบริบทพื้นที่เป็นกรอบการวิจัย
พื้นที่วิจัย คือ กลุ่มชาติพันธุ์ไทลื้อ ในพื้นที่ อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง โดยมีกลุ่มเป้าหมายกลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญ จำนวน 20 คน และสนทนากลุ่มเฉพาะ 6 กลุ่ม โดยใช้วิธีการคัดเลือกแบบเทคนิคการเลือกกลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญแบบเจาะจง ใช้แบบสัมภาษณ์เชิงลึกเป็นเครื่องมือในการวิจัย โดยการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงเนื้อหาและนำเสนอข้อมูลเชิงพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า
1. ชาวไทลื้ออพยพจากสิบสองปันนา ประเทศจีน มาตั้งถิ่นฐานในภาคเหนือของไทย มีอัตลักษณ์ที่โดดเด่นผ่านวิถีชีวิต ความเชื่อ และภาษา ปัจจุบันพวกเขากำลังเผชิญความท้าทายในการสืบทอดมรดกทางวัฒนธรรมเหล่านี้สู่คนรุ่นใหม่ โดยมีชุมชนและภาครัฐร่วมมือกันเพื่อการอนุรักษ์
2. ชาวไทลื้อในอำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง เสริมสร้างอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมโดยผสมผสานวิถีดั้งเดิม ความเชื่อเรื่องผีบรรพบุรุษเข้ากับหลักพุทธศาสนา พวกเขาปรับตัวเข้ากับยุคสมัยใหม่ทั้งด้านเศรษฐกิจและสังคม โดยได้รับการสนับสนุนจากหลายภาคส่วน ทำให้สามารถรักษาวัฒนธรรมและอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข
3. งานวิจัยได้นำเสนอแนวทางบูรณาการวัฒนธรรมไทลื้อดั้งเดิมกับหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาอย่างยั่งยืน โดยมุ่งเน้นการส่งเสริมภาษาและชุดแต่งกายในกลุ่มเยาวชน จัดเทศกาลอาหาร ทำการจัดตั้งสภาวัฒนธรรมไทลื้อแม่ทะ โดยอาศัยหลักธรรม เช่น สังคหวัตถุ 4 และฆราวาสธรรม 4 และการผสานการร่วมมือกับทุกภาคส่วน

รูปแบบ การเตรียมความพร้อมของชุมชนเชิงพุทธในการรองรับการเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุของตำบลท่าผา อำเภอเกาะคา จังหวัดลำปาง

2025-08-20T14:33:56+07:00

งานวิจัยนี้มีรูปแบบการวิจัยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใช้แนวคิดทฤษฎีดังนี้ คือ แนวคิดการเตรียมความพร้อม แนวคิดพฤฒพลัง แนวคิดการส่งเสริมสุขภาพ แนวคิดเชิงพุทธ และแนวคิดด้านสวัสดิการสังคม มาเป็นกรอบแนวคิดการวิจัย โดยใช้พื้นที่ตำบลท่าผา อำเภอเกาะคา จังหวัดลำปาง ในการวิจัย และมีกลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญ จำนวน 20 คน โดยใช้วิธีการคัดเลือกแบบเทคนิคการเลือกกลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญแบบเจาะจง ใช้แบบสัมภาษณ์เชิงลึกเป็นเครื่องมือในการวิจัย และใช้การวิเคราะห์เนื้อหาแล้วเขียนบรรยายเชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า
1. ตำบลท่าผามีการเตรียมความพร้อมรองรับสังคมผู้สูงอายุอย่างเป็นระบบตามนโยบายเมืองน่าอยู่ ในทุกมิติทั้งสุขภาพ เศรษฐกิจ สภาพแวดล้อม และสังคม
2. การจัดสวัสดิการชุมชนเชิงพุทธเพื่อรองรับสังคมผู้สูงอายุพัฒนาจากการพึ่งพาตนเองในอดีตสู่การสนับสนุนจากภาครัฐและเอกชนในปัจจุบัน โดยใช้หลักธรรมเป็นแกนหลักเพื่อสร้างความยั่งยืน
3. รูปแบบการเตรียมความพร้อมของชุมชนเชิงพุทธเพื่อรองรับสังคมผู้สูงอายุของตำบลท่าผาเป็นการผสมผสานการดูแลแบบองค์รวม โดยใช้หลักธรรมทางศาสนาเป็นแกนหลักร่วมกับแนวทางการพัฒนาที่เน้นการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนเพื่อสร้างชุมชนเชิงพุทธที่ยั่งยืน
การเตรียมพร้อมสู่สังคมผู้สูงอายุเป็นการผสมผสานการดูแลแบบองค์รวมที่อาศัยหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา โดยมีวัดเป็นศูนย์กลางและขับเคลื่อนหลักร่วมกับโรงเรียนผู้สูงอายุ และ เครือข่ายความร่วมมือ เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุในทุกมิติ ทั้งด้านสุขภาพ เศรษฐกิจ และสังคม ซึ่งสามารถนำประโยชน์ที่ได้ไปใช้กับการดำเนินชีวิตของผู้สูงอายุ และการวางแผนเพื่อเตรียมความพร้อมรองรับสังคมผู้สูงอายุในอนาคต

การพัฒนา กิจกรรมและรูปแบบการส่งเสริมงานบริหารกิจการคณะสงฆ์ อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง

2025-08-20T14:34:30+07:00

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ คือ (1) เพื่อศึกษาการบริหารกิจการคณะสงฆ์ (2) เพื่อศึกษาการพัฒนากิจกรรมและรูปแบบการบริหารกิจการคณะสงฆ์ (3) เพื่อเสนอรูปแบบการส่งเสริมงานบริหารกิจการคณะสงฆ์อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง โดยใช้รูปแบบการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใช้แนวคิดเกี่ยวกับการพัฒนากิจกรรม
งานบริหารกิจการคณะสงฆ์ และการบริหารกิจการคณะสงฆ์ เป็นกรอบการวิจัย พื้นที่วิจัยคือเขตปกครองคณะสงฆ์อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง และมีกลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญ จำนวน 27 คน โดยใช้การคัดเลือกแบบเจาะจง ใช้แบบสัมภาษณ์เชิงลึกเป็นเครื่องมือ และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงเนื้อหาและนำเสนอข้อมูลเชิงพรรณนาวิเคราะห์ผลการวิจัยพบว่า
1. การบริหารกิจการคณะสงฆ์อำเภอเมืองลำปางดำเนินงานภายใต้โครงสร้างที่ชัดเจน แต่ยังประสบปัญหาขาดแคลนบุคลากร งบประมาณ และการใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่ ปัจจัยลบที่สำคัญคือภาวะผู้นำของพระสังฆาธิการบางรูป จำนวนพระสงฆ์ที่ลดลง และความศรัทธาของประชาชนที่น้อยลง
2. การพัฒนากิจกรรมและรูปแบบการบริหารกิจการคณะสงฆ์อำเภอเมืองลำปาง มุ่งแก้ปัญหาด้วยการใช้เทคโนโลยี หลักการบริหารสมัยใหม่ โดยปรับการปกครองเป็นการประชุมเชิงปฏิบัติการพัฒนาศาสนศึกษาด้วยระบบออนไลน์และสร้างกองทุนฉเพื่อการสงเคราะห์ นอกจากนี้ ยังมีการใช้สื่อดิจิทัลในการเผยแผ่และระดมทุนรวมถึงจัดทำฐานข้อมูลอาสาสมัครทั้งหมดนี้เพื่อแก้ไขปัญหาบุคลากร งบประมาณ และวิกฤตศรัทธา ทำให้งานต่าง ๆ ยั่งยืนและทันสมัยยิ่งขึ้น
3. รูปแบบการส่งเสริมกิจการคณะสงฆ์อำเภอเมืองลำปาง ควรเน้นการพัฒนา 6 ด้าน โดยเฉพาะการทำฐานข้อมูลดิจิทัลด้านการปกครองการเผยแผ่ การบริหารงานควรเป็นแบบมีส่วนร่วม และนำหลักอัปปมาทะ และสัปปุริสธรรม 7 มาประยุกต์ใช้เพื่อประสิทธิภาพและความยั่งยืน

ปัจจัยที่มีผลต่อการตัดสินใจเข้าศึกษาต่อระดับปริญญาตรี วิทยาลัยสงฆ์พุทธโสธร มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

2025-10-10T19:29:55+07:00

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาปัจจัยที่มีผลต่อการตัดสินใจเข้าศึกษาต่อระดับปริญญาตรี เพื่อเปรียบเทียบปัจจัยที่มีผลต่อการตัดสินใจเข้าศึกษาต่อระดับปริญญาตรี วิทยาลัยสงฆ์พุทธโสธร มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย และเพื่อนำเสนอปัจจัยที่มีผลต่อการตัดสินใจเข้าศึกษาต่อระดับปริญญาตรี โดยการประยุกต์ตามหลักอิทธิบาท 4 ใช้รูปแบบการวิจัยเชิงปริมาณ พื้นที่วิจัย คือ วิทยาลัยสงฆ์พุทธโสธร กลุ่มตัวอย่าง คือ นิสิตวิทยาลัยสงฆ์พุทธโสธร จำนวน 150 คน โดยใช้การวิธีสุ่มอย่างง่าย เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยมี 1 ชนิด คือ แบบสอบถาม วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ความถี่ ค่าร้อยละ ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ทดสอบสมมติฐานโดยใช้สถิติ t-test ความแปรปรวนทางเดียว (One – way ANOVA) ผลการวิจัยพบว่า
1. ปัจจัยที่มีผลต่อการตัดสินใจเข้าศึกษาต่อระดับปริญญาตรีของนิสิต พบว่า โดยรวมและรายด้าน มีค่าเฉลี่ยอยู่ในระดับมากทุกด้าน
2. การเปรียบเทียบปัจจัยที่มีผลต่อการตัดสินใจเข้าศึกษาต่อระดับปริญญาตรีของนิสิต จำแนกตามเพศ อายุ รายได้เฉลี่ยต่อเดือนของครอบครัว พบว่า แตกต่างกันอย่างไม่มีนัยสำคัญทางสถิติ .05 เมื่อจำแนกตามสาขาวิชา พบว่า แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05
3. การนำเสนอปัจจัยที่มีผลต่อการตัดสินใจเข้าศึกษาต่อระดับปริญญาตรี โดยการประยุกต์ตามหลักอิทธิบาท 4 พบว่า การตัดสินใจของนิสิตประกอบด้วยความเชื่อมั่น (ฉันทะ) มีความพยายาม (วิริยะ) ที่ถูกกระตุ้นจากความคุ้มค่าและโอกาสทางอาชีพ มีความตั้งใจ (จิตตะ) จากการได้รับแรงบันดาลใจจากข้อมูลที่ชัดเจน และมีการไตร่ตรอง (วิมังสา) ทั้งด้านกายภาพและคำแนะนำจากบุคคลรอบข้าง

พัฒนาการเนยยัตถะและนีตัตถะ

2025-09-16T10:48:41+07:00

บทความนี้ศึกษาความหมายและพัฒนาการของแนวคิด “เนยยัตถะ–นีตัตถะ” ในพระพุทธศาสนาเถรวาท อันเป็นหลักเกณฑ์ในการจำแนกพระธรรมเทศนาของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าระหว่างถ้อยคำ
ที่ต้องตีความ (เนยยัตถะ) กับถ้อยคำที่เข้าใจได้โดยตรง (นีตัตถะ) เพื่อป้องกันการบิดเบือนพระธรรมคำสอน อรรถกถาได้อธิบายว่า ถ้อยคำที่ใช้ “สมมุติ” เช่น “บุคคล” หรือ “สัตว์” เป็นข้อความเนยยัตถะ เพราะไม่อาจยึดความหมายตามถ้อยคำ ต้องอธิบายประกอบให้สอดคล้องกับหลักปรมัตถสัจจะ ขณะที่คำสอนประเภท “สังขารทั้งปวงไม่เที่ยง” เป็นนีตัตถะ เพราะสื่อสภาวธรรมโดยตรง หลักการนี้สะท้อนแนวคิดทางภาษาว่า พระพุทธเจ้าทรงใช้ภาษาโลกโดยไม่ยึดถือว่าเป็นสัจธรรมถาวร เนื่องจากภาษาเป็นสิ่งสัมพัทธ์ที่เปลี่ยนแปลงได้ตามบริบทสังคม
ต่อมาแนวคิดเนยยัตถะ–นีตัตถะได้พัฒนาเป็นระบบ “สมมุติสัจจะ–ปรมัตถสัจจะ” ซึ่งเป็นพื้นฐานของทฤษฎีสัจจะสองขั้นที่นาคารชุนและอรรถกถาจารย์เถรวาทนำมาอธิบายความสัมพันธ์ระหว่างถ้อยคำกับความจริงในพระธรรมเทศนา โดยพระพุทธโฆสาจารย์และพระธรรมปาละเถระได้สืบต่อแนวทางนี้ผ่าน“อุปจาระ” ซึ่งเป็นวิธีการตีความเชิงภาษาศาสตร์ เช่น ผลูปจาระ การณูปจาระ ฐานูปจาระ และอเภโทปจาระ ทำให้เกิดระบบวิเคราะห์ถ้อยคำที่ซับซ้อนและลุ่มลึกยิ่งขึ้น แสดงให้เห็นถึงพัฒนาการของการตีความ
พระพุทธวจนะจากยุคพุทธกาลสู่ยุคอรรถกถาอย่างเป็นระบบ